Niet alleen de Noordelijke Zeeroute, ook de Oostzee is voor Rusland van geopolitiek belang. Zo bericht het SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) in een bijdrage over aanpassingen op de zeekaart die Rusland onlangs heeft aangenomen.

Op 18 juni 2025 heeft Rusland officieel een reeks nieuwe maritieme basislijnen aangenomen in de Oostzee, die bepalen waar buitenlandse schepen wel en niet mogen varen in de nabijheid van de Russische kust. Bijzonder relevant is het decreet 914, dat nieuwe rechte basislijnen in het oostelijk deel van de Finse Golf vastlegt, en zo nauwkeurig het gebied van de Russische binnenwateren afbakent. Die binnenwateren zijn  verboden terrein voor buitenlandse schepen. Die schepen mogen er alleen komen met expliciete toestemming van de Russische autoriteiten.

Maritieme zones

De vragen omtrent de maritieme zones van Rusland in de Oostzee zijn relevanter geworden sinds de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne in 2022. Met de toetreding van Finland en Zweden tot de NAVO is de Oostzee nu volledig omringd door NAVO-lidstaten, op de kleine Russische kusten na. Er bestaan sterke vermoedens dat Rusland een ‘schaduwvloot’ van olietankers exploiteert om internationale sancties te omzeilen, onder meer in de Golf van Finland. Tegelijk voert de NAVO militaire oefeningen en de nieuwe maritieme missie “Baltic Sentry” * uit. Een Russische ‘schaduwvloot’ en NAVO aanwezigheid in de Oostzee dragen bij aan de militarisering van de Oostzee. Het risico op incidenten met potentieel gevaarlijke escalatie wordt hiermee vergroot.

Terug naar de basislijnen: basislijnen zijn de lijnen waarlangs de maritieme zones van een staat worden gemeten. Buiten de basislijn begint de territoriale zee van de staat, terwijl water aan de landzijde van de basislijn wordt beschouwd als binnenwater, waar de staat dezelfde soevereiniteit heeft als op het land.

UNCLOS

Volgens het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee (UNCLOS) van 1982 kan een staat een zeegebied tot 12 zeemijl (ongeveer 22,2 kilometer) vanaf de basislijn als territoriale wateren claimen. De staat behoudt daar zijn soevereiniteit, maar buitenlandse schepen kunnen het zogenaamde recht van onschuldige doorvaart uitoefenen. Dat betekent dat zij vrij zijn om ongehinderd door de territoriale wateren te varen, zolang zij niets doen dat “de vrede, de goede orde of de veiligheid van de kuststaat schaadt”. Dit recht van onschuldige doorvaart geldt ook voor marineschepen.

Decreet 914 bevat coördinaten voor rechte basislijnen in de Finse Golf die de Russische binnenwateren over bijna het gehele oostelijke deel van de golf vastleggen. Dit wordt door de Russische staat beschouwd als een noodzakelijke juridische aanpassing, omdat de tot voor kort meest recente basislijnen stammen uit 1985, een periode waarin de Baltische staten nog onderdeel waren van de Sovjet-Unie.

Basislijnen zijn geen maritieme grenzen

Het is belangrijk op te merken dat basislijnen niet hetzelfde zijn als maritieme grenzen tussen staten. Door basislijnen vast te stellen, kan een staat bepalen waar zijn territoriale wateren en exclusieve economische zones beginnen, maar deze zones eindigen volgens het verdrag bij een maritieme grens.

De Sovjet-Unie en Finland kwamen in 1965 een maritieme grens overeen. Die bestaat nog steeds, nu tussen Rusland en Finland. In 2014 ondertekenden Estland en Rusland een verdrag om hun maritieme grens in de baai van Narva en de Finse Golf vast te stellen. Hoewel het verdrag nog niet in werking is getreden, lijkt het erop dat de nieuwe rechte basislijnen op dezelfde coördinaten zijn gebaseerd als de basispunten die tijdens de onderhandelingen over de maritieme grens in de baai van Narva werden gebruikt. Rusland lijkt niet van plan om de eerder getrokken grenslijn aan te vechten.

Kaliningrad

Een ander belangrijk aspect van decreet 914 is dat het bepaalt dat de normale basislijnen, -die de laagwaterlijn van de kust volgen-, van toepassing zijn in de zee voor de Russische exclave Kaliningrad. Dit is een belangrijke wijziging ten opzichte van een wetsontwerp dat in mei 2024 kortstondig op een officiële Russische  website verscheen, en waarin rechte basislijnen werden vastgesteld, onder meer over de Straat van Baltijsk die de Vistula-lagune bij Kaliningrad met de Oostzee verbindt. Dit zou hebben betekend dat (Poolse) schepen toestemming hadden moeten vragen om door Russische binnenwateren te varen om Poolse havens in het zuidelijke deel van de lagune te bereiken. Dit zou waarschijnlijk in strijd zijn geweest met de bepalingen van UNCLOS.

Hoeder van internationaal recht

Tot slot is het interessant op te merken dat decreet 914 vanuit Russisch perspectief een diplomatiek voordeel kan opleveren door een beeld te scheppen van Rusland als een beschermer van internationaal recht in een tijd van toenemende geopolitieke spanningen.

*  “Baltic Sentry”  (Baltische Schildwacht)

“Allied Command Operations (ACO)”, dat verantwoordelijk is voor de planning en uitvoering van alle NAVO-operaties, voert “Baltic Sentry” uit in de Oostzee om toekomstige pogingen van een staat of een niet-statelijke actor om kritieke onderzeese infrastructuur te beschadigen, af te schrikken.

Deze missie, die voor onbepaalde tijd zal worden uitgevoerd, is een reactie op het ontstaan van schade aan onderzeese kabels tussen Estland en Finland in december 2024.

Het “Allied Joint Force Command Brunssum (JFCBS)” van de NAVO zal leiding geven aan “Baltic Sentry” voor ACO en de activiteiten, waarbij het “Allied Maritime Command” (MARCOM) een centrale rol zal spelen op maritiem gebied.

 

Bronnen: SIPRI (Dr Pierre Thévenin) en NAVO.

Afbeeldingen: SIPRI (kaart) en Zweeds marineschip (NAVO)